Στέλιος και Χάρρυ - πόνος και γέλιο μαζί

Μια συνέντευξη που δόθηκε στον Ριζοσπάστη, στις 6 Δεκεμβρίου 1981, στον Δημήτρη Μανίκα

Συζήτηση με τον Καζαντζίδη και τον Κλυν

Ο Στέλιος ξαναγυρίζει μετά από «πέντε χρόνια μοναξιάς, μέσα από τη νύχτα». Ο Στέλιος ξανατραγουδάει τα παλιά του, το «δυο πόρτες έχει η ζωή¨. Ο Στέλιος έκλεισε τον κόσμο το Σαββατόβραδο στα σπίτια τους για να τα πουν από την τηλεόραση. Ο Στέλιος θα πει και νέα τραγούδια. Πως ξαναγυρνάει, τι θα τραγουδήσει, όλοι ανυπομονούν να μάθουν. Ο Στέλιος θα συνεργαστεί με τον Χάρρυ Κλυν.

Τα γεγονότα και οι ειδήσεις ξάφνιασαν. Έγιναν τόσα πολλά σε τόσο σύντομο διάστημα και ο «θρύλος» για μια ακόμα φορά έβαλε τη σφραγίδα του σ’ όλη την Ελλάδα με το απροσδόκητο. Σημασία όμως έχει ν’ αγαπάς το Στέλιο για να καταλάβεις και για να του μιλήσεις. Σημασία πάνω απ’ όλα έχει πως ο Στέλιος ξαναγυρνάει. Γιατί, όπως και να το κάνουμε, μόνος δεν ήταν ο Στέλιος όλα αυτά τα χρόνια, αλλά το λαϊκό τραγούδι και όσοι το ποθούν.

Γράφτηκαν πολλά για την αυτο – καραντίνα του Στέλιου. Ο ίδιος με τη συνταρακτική του απλότητα την εξήγησε λέγοντας πως έχει πίκρα μεγάλη για τη ρύπανση της μουσικής ατμόσφαιρας, για το αλαλούμ των κέντρων, για τις εταιρίες που θέλησαν όλα αυτά τα χρόνια να τον εξοντώσουν. Γράφτηκαν πολλά αλλά το ζήτημα δεν εξαντλήθηκε. Δεν επιχειρήθηκε μια σοβαρή προσέγγιση του φαινομένου «Καζαντζίδης». Τι σήμαινε για την εποχή της δεκαετίας του ’50, τι εκφράζει πέρα από την αμεσότητα του στα απλά καθημερινά προβλήματα του ελληνικού λαού. Δεν εξαντλήθηκε το θέμα, όπως δεν εξαντλήθηκε και η φωνή του, το πάθος του να επιστρέψει γιατί νοιώθει πόση μεγάλη ανάγκη τον έχει ο κόσμος και η λαϊκή μουσική.

Ξεκινώντας να πάρουμε συνέντευξη από τον θρύλο, σκεφτήκαμε να αποφύγουμε το παρελθόν και να μιλήσουμε για το παρόν και το μέλλον. Γι’ αυτό καταλήξαμε στην αναγκαιότητα συμμετοχής στην κουβέντα και του Χάρρυ Κλυν, που θα είναι ο πρώτος σύντροφός του στις καλοκαιριάτικες εμφανίσεις τους.

Μετά την κουβέντα μας αποφασίσαμε πως το υλικό πρέπει να μεταφερθεί στις σελίδες μας ατόφιο, χωρίς ιδιαίτερες παρεμβάσεις: ο λόγος και του Στέλιου αλλά και του Χάρρυ, είναι τόσο άμεσος και τόσο ζωντανός, που δεν προσφέρεται μόνο για απόλαυση, αλλά και την αποκρυπτογράφηση πολλών προβλημάτων του χώρου. Είναι η συνολική κατάθεση μιας μαρτυρίας αυθεντικής που πηγάζει από βιώματα, από εμπειρίες, από πίκρες και λαχτάρες.

Ακόμα θα πρέπει να πούμε πως η κουβέντα επικεντρώθηκε στην αποκάλυψη της έννοιας Λαϊκό Τραγούδι – στη σχέση του Στέλιου μ’ αυτό – στο σήμερα της μουσικής μας και στη σημασία της καλλιτεχνικής σύζευξης Στέλιου και Χάρρυ. Ο λόγος λοιπόν και στον πόνο αλλά και στο γέλιο μαζί:

«Περνάμε δύσκολα χρόνια»

Ποια η γνώμη σου Χάρρυ για τη συνεργασία σου με το Στέλιο και τι είδους συνεργασία είναι;

ΚΛΥΝ: Η δική μου ανάγκη ήτανε άμεσα συνδεδεμένη με τα βιώματα και τα ακούσματά μου μ’ αυτό που λέμε «λαϊκό τραγούδι». Κινούμαι σ’ ένα χώρο δουλιάς και επικοινωνώ σαν άτομο και σαν σύνολο με τον λόγο και με τη μουσική. Μέσα απ’ αυτή την επικοινωνία λοιπόν ανακάλυψα ότι το λαϊκό τραγούδι, με την έννοια που πιστεύω εγώ, δεν υπάρχει πια. Και έβλεπα ότι η επικοινωνία από μέρους μου με το λόγο, κούτσαινε στον τομέα που λέγεται λαϊκό τραγούδι.

Ο Χάρρυ κλυν, ο χιουμορίστας, ο άνθρωπος της σάτιρας, τι σχέση θα έχει με τη μουσική; Τι μορφή θα έχει αυτό το θέαμα;

ΚΛΥΝ: Θα έχει απλή μορφή λαϊκή. Εγώ θα επικοινωνώ με τον κόσμο με τη σάτιρα και ο Στέλιος Καζαντζίδης με το τραγούδι. Αυτό ήταν κάτι που έλειπε απ’ τα μέχρι

τώρα θεάματα που έχω φτιάξει, χωρίς να σημαίνει ότι οι συνεργάτες μου δεν ήταν αξιόλογοι. Τώρα, λοιπόν, σε μια λιτή φόρμα, θα κυριαρχούν οι λόγοι και το τραγούδι.

Εσύ Στέλιο πώς βλέπεις τη συνεργασία;

ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ: Όταν μια δουλιά ξεκινάει μ’ ένα στόχο και υπάρχει αγάπη, όλα γίνονται τέλεια. Όταν δεν υπάρχουν αυτές οι καλλιτεχνικές αντιζηλίες και δύο άνθρωποι απευθύνονται στον ίδιο σχεδόν κόσμο, όλα είναι προσιτά και ευχάριστα. Πήραμε την απόφαση να δουλέψουμε μαζί με τον Χάρρυ και να κάνουμε δουλιά προσιτή, γιατί οπωσδήποτε ο κόσμος που αγοράζει τους δίσκους μου, που μ’ ακούει, είναι ο λαός. Ο λαός που περνάει σήμερα δύσκολα χρόνια.

Στέλιο, η «επιστροφή» σου τώρα, πως θα είναι σα μουσική, σα στίχος, σαν έκφραση. Θα υπάρξουν καινούργια τραγούδια, παλιά ή και τα δύο.

 ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ: Θα χρησιμοποιήσω καινούργιο ρεπερτόριο, που έχουμε κατά νου να συμπεριλάβουμε σε δίσκο. Ορισμένα όμως παλιά τραγούδια πρέπει να ξανακουστούν. Σκέφτομαι να κάνω δυο εμφανίσεις στις παραστάσεις. Στη μία να λέω καινούργια τραγούδια και στην άλλη μερικά καινούργια και αρκετά παλιά. Τώρα, το ποια θα είναι τα θέματα του δίσκου, είναι ένα πρόβλημα αρκετά σοβαρό, που απασχολεί αυτή τη στιγμή πέντ – έξι ανθρώπους που είχαν και παλιότερα συνεργαστεί μαζί μου, όπως ο Θ. Δερβενιώτης, ο Κ. Βίρβος, ο Καλδάρας και άλλοι ακόμα. Θα πάρουμε σα βάση το παλιό είδος που τραγούδησα, προσθέτοντας του κάτι, με πολλή προσοχή, που να στέκει στη σημερινή κοινωνία, στις σημερινές απαιτήσεις του κόσμου.

ΚΛΥΝ: Θα έχουμε σα βάση τους βετεράνους δημιουργούς του τραγουδιού, την «παλιά φρουρά» που υπηρέτησε το λαϊκό τραγούδι. Ταυτόχρονα όμως θα δεχτούμε δουλιά από οποιονδήποτε νέο άνθρωπο.

«Μέσα μου είμαι γεμάτος πίκρα»

ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ: Ίσως υπάρχει κάποιο ταλέντο, που μπορεί να γράψει λαϊκό τραγούδι. Πιστεύω όμως ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο. Για να μπορεί να κανείς να τραγουδήσει ή να γράψει λαϊκό τραγούδι, πρέπει να έχει μέσα του λαϊκά βιώματα, που νομίζω πως λείπουν από τα σύγχρονα παιδιά. Έχω φάει κλωτσιές από αστυφύλακες. Μ’ έπαιρναν απ’ τ’ αυτί σηκωτό απ’ την Ομόνοια και με πήγαιναν μέχρι το 4^ο αστυνομικό τμήμα, γιατί γι’ αυτούς ήμουνα παράνομος. Πουλούσα τσιγάρα για να βγάλω το ψωμί μου. έχω δουλέψει σε βιομηχανίες σαν εργάτης, σε γιαπιά, από 13 χρονών παιδί. Από μικρός έβλεπα πόση αδικία γινόταν στον καθένα. Στη συνέχεια, μ’ ένα μικρό αδερφό και μια μάνα χήρα, έπρεπε να βγω στη βιοπάλη για να ζήσω. Όλα αυτά είναι βιώματα μου και πάνω απ’ όλα η αδικία που ακόμα συνεχίζεται. Μέσα μου είμαι γεμάτος πίκρα. Πως είναι δυνατό να μη μπορώ να πω σωστά το λαϊκό τραγούδι, αφού ό,τι λέω το λέω πρώτα για τον εαυτό μου και ύστερα για τον κόσμος Νομίζω πως τα σημερινά παιδιά δεν έχουν πάθει τα στραπάτσα τα δικά μου, ώστε νάχουν μέσα τους τέτοια προσωπικά βιώματα.

Άλλο η ευχέρεια να γράφεις ένα στίχο, κι άλλο ο στίχος αυτός να βγαίνει μέσα από τα σπλάχνα σου. Εγώ τουλάχιστον έτσι νοιώθω όταν τραγουδάω.

ΚΛΥΝ: Με τον Στέλιο έχουμε την ίδια καταγωγή και τις ίδιες ρίζες και τα ίδια βιώματα. Αν ήμουνα στο ΙΚΑ θα είχα πάρει σύνταξη πριν 5 χρόνια. Πούλαγα κουλούρια, φυστίκια, δούλεψα βοηθός σερβιτόρου, ήμουνα παιδί για θελήματα. Όλη αυτή η κοινωνική αδικία που υπήρχε και που την εξέφρασε με το τραγούδι του ο Στέλιος, για μένα ήταν μια διαμαρτυρία.

Πάντοτε ήθελα να αντιμιλήσω, να διαμαρτυρηθώ και στο σχολειό και στον χωροφύλακα και στον άνθρωπο που με καταπίεζε. Και επειδή δεν είχα τότε το θάρρος, βρήκα τον έντεχνο τρόπο, το πείραγμα, την ειρωνεία, το καλαμπούρι. Αυτή η φωνίτσα η μικρή έγινε στο τέλος διαμαρυρία.

«Δυο όψεις της λαϊκότητας»

Ο Στέλιος εκφράζει την διαμαρτυρία του με τον πόνο του, ο Χάρρυ με το χιούμορ του απομυθοποιεί τα πράγματα. Είναι τελικά οι δυο όψεις της αληθινής λαϊκότητας;

ΚΛΥΝ: Είναι διάχυτα και τα δυο αυτά στοιχεία σ’ ένα χώρο διασκέδασης. Και ο πόνος και η διαμαρτυρία, υπάρχουν σ’ αυτό το χώρο. Είναι, πιστεύω, καθαρά ταξικά συναισθήματα και γι’ αυτό είναι λαϊκά. Βέβαια, η κυρία στο Κολωνάκι δεν μπορεί να καταλάβει αυτά τα πράγματα. Υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι ακούν το Στέλιο Καζαντζίδη και μπορεί να μην τους αγγίξει τίποτα. Όπως υπάρχουν άνθρωποι που με είδαν στο μαγαζί και φύγανε ζηλεύοντας τον κόσμο που μέσα χτυπιότανε. Δεν κατάλαβαν τίποτα. Πιάσανε μονάχα μια – δυο λέξεις, τις απομονώσανε, μια βωμολοχία που χρησιμοποιώ στη σάτιρα, γιατί έχω δικαίωμα να τη χρησιμοποιήσω. Μπορεί να είμαι από φοβερά εκλεπτυσμένος μέχρι βαριά δασκαλίστικος και τραχύς. Κάποτε άκουγα ένα στίχο του Καζαντζίδη και μέσα μου ξαναζωντάνευε όλο αυτό το περασμένο βίωμα, αλλά όχι μουσειακά, σύγχρονα. Όταν τραγούδησε ο Καζαντζίδης το «θα σου δώσω μια να σπάσεις αχ βρε κόσμε γυάλινε», δεν ανέτρεχα στην εποχή του τότε, στη σημερινή εποχή ανέτρεχα. Αυτά ορισμένοι άνθρωποι που δεν έχουν αυτά τα βιώματα, τα λαϊκά, που δεν είναι λαϊκοί άνθρωποι, που δεν ανήκουν στο λαό, δεν μπορούν να το καταλάβουν.

«Έβαλα τις ρίζες»

Η δεκαετία του ’50, τι ήταν μουσικά και κοινωνικά; Αυτό έχει σημασία για να εξηγήσουμε το φαινόμενο Στέλιος Καζαντζίδης.

ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ: Φαίνεται πως τότε όλοι οι στιχουργοί και οι μουσικοσυνθέτες της εποχής, σκέφτηκαν να ασχοληθούν πολύ σοβαρά με το λαϊκό τραγούδι. Και όλοι τους κάναν προσπάθεια να φτιάξουν καλό τραγούδι. Το λαϊκό τραγούδι ήταν τότε στον κολοφώνα του. Ακόμα και το τότε ελαφρό τραγούδι ήτανε λαϊκό. Το ίδιο και το Ευρωπαϊκό. Σήμερα το Ευρωπαϊκό τραγούδι έγινε πια πολύ έντεχνο, με κάτι ακαταλαβίστικες μουσικές φράσεις και το λαϊκό τραγούδι, αν υπάρχει, το οδήγησαν στακαταγώγια.

Βασικοί μοχλοί του τραγουδιού σου είναι η μετανάστευση, η ξενιτιά, η μάνα, ο έρωτας, ο καταπιεσμένος. Όλα αυτά δεν έχουν να κάνουν και με κάποιες συγκεκριμένες κοινωνικές καταστάσεις;

ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ: Νομίζω πως σήμερα, αν θα λεχτεί ένα τραγούδι για μετανάστευση, θα είναι άτυχο. Δεν υπάρχει σήμερα μετανάστευση. Κι αν υπάρχει, είναι σε πολύ μικρό ποσοστό. Τότε τα καράβια και τα τραίνα δεν κάναν άλλη δουλιά, παρά να μεταφέρουν Έλληνες στο εξωτερικό, τότε τα λαϊκά τραγούδια είχαν μεγαλύτερη απήχηση. Εγώ θεμελίωσα το λαϊκό τραγούδι, του βαλα ρίζες πια. Οι οποίες ρίζες παρ’ όλο τον πόλεμο του λαϊκού τραγουδιού, ακόμα υπάρχουν στις ψυχές των απλών ανθρώπων.

ΚΛΥΝ:: Αυτό που διοχετευόταν μέσα από το τραγούδι σου, πέρα από το άμεσο που εξέφραζες ήταν και ένα αντικαθρέφτισμα των πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών που υπήρχαν στη χώρα. Όταν έφευγε, δηλαδή, το παιδί για τη Γερμανία, υπήρχε κάποιος λόγος που έφευγε. Πολλοί είπαν ότι ο Καζαντζίδης είναι ηττοπαθής. Κάποιος όμως είπε ότι «όταν έχεις ένα πηρούνι καρφωμένο στη γλώσσα σου το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να φωνάζεις, να πονάς». Πιστεύω ότι η πιο υγιής αντίδραση ήταν η περίπτωση του Καζαντζίδη την εποχή εκείνη. Τώρα διαπιστώνουμε, γιατί τότε ακόμα δεν είχαμε διαπιστώσει, πόσο τραγικές ήταν οι κοινωνικές συνθήκες της καταπίεσης. Είχαμε πλήρως συμπιεστεί, είμασταν στραγγαλισμένοι. Αν δεν προϋπήρχε η περίπτωση Καζαντζίδη, να βγάλει όλη αυτή τη συμπίεση και τον πόνο στην επιφάνεια, πιστεύω ότι δεν θα είχαν γραφτεί ούτε ηρωϊκά, ούτε επαναστατικά, ούτε πολιτικά τραγούδια. Προϋπόθεση δηλαδή του λαϊκού πολιτικού τραγουδιού ήταν ο Στ. Καζαντζίδης. Πρέπει να δεις τα πράγματα διαλεκτικά, δεν μπορείς να τα απομονώσεις. Ορισμένοι ξεχάσανε την καταπίεση, ξεχάσανε το μαρτύριο του ελληνικού λαού, ξεχάσανε το ξεπούλημα, είδανε μόνο τη φωνή, την πήρανε σας ηττοπάθεια και ξεχάσανε το παρελθόν. Δεν μπορεί, δηλαδή, να χτίζεται ένα σπίτι χωρίς να βάζεις θεμέλια. Τα θεμέλια του λαϊκού πολιτικού τραγουδιού ήταν ο Στέλιος Καζαντζίδης.

«Οι πονεμένες ράτσες»

Τι έχεις να πεις Στέλιο για τις ινδοπρεπείς παρεκκλίσεις των τραγουδιών σου;

ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ: Είναι αλήθεια ότι δεν γνωρίζω πολλά πράγματα από την ιστορία μου. Δεν ξέρω ακόμα πώς οι γονείς μου βρέθηκαν σ’ αυτά τα μέρη του Εύξεινου Πόντου. Χτες, συγκεκριμένα, που είχα αυτή τη συζήτηση με ένα λόγιο, μου έλεγε ότι η Ελλάδα επεκτάθηκε σ’ όλα τα παράλια αυτά. Νομίζω ότι η ανατολίτικη μουσική είναι ελληνικής καταγωγής και ότι οι Ινδίες και η Τουρκία, και άλλες χώρες της Ανατολής, πήραν από μας τη μουσική, την αξιοποίησαν. Εμείς κυττάξαμε όσο μπορούσαμε να την εξαφανίσουμε. Γεννήθηκα και μεγάλωσα με νανουρίσματα από ανατολίτικες μελωδίες. Νομίζω πως και η ανατολίτικη μουσική εκφράζει τον πόνο. Πέραν τούτου, αφού ο πόνος είναι μέσα μου, δεν πάει η γλώσσα μου σε ευρωπαϊκές νότες. Όπως και ένας Ευρωπαίος μουσικός, δεν μπορεί να γράψει τέτοιου είδους λαϊκό τραγούδι, είναι πολύ δύσκολο.

ΚΛΥΝ: Κι εγώ είμαι ανατολίτης. Ο πατέρας μου κι η μητέρα μου είναι Πόντιοι. Κι εγώ μεγάλωσα μ’ αυτά τα ακούσματα, μ’ αυτούς τους δρόμους, που είναι πολύ αυστηροί στην ουσία. Η μάχη στον ήχο γίνεται γιατί ο τόπος μας είναι σταυροδρόμι και δέχτηκε τις επιρροές και της Ανατολής και της Δύσης. Δεν μπορούμε όμως να πούμε ότι στην Ελλάδα κυριάρχησε ο Δυτικός ήχος. Μοιραία είμαστε παιδιά της Ανατολής.

Γιατί την εποχή εκείνη ο Στέλιος, αισθάνθηκε την ανάγκη να τραγουδήσει τη «Μαντουμπάλα» και τη «Ζιγκουάλα»;

ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ: Νομίζω πως ο κάθε λαός έχει τη μουσική του. Η γερμανική μουσική έχει έναν τύπο εμβατηρίου. Αυτού του είδους η μελωδία κι ο ρυθμός αρμόζουν σ’ αυτή τη ράτσα. Η κληροδότηση της Ελλάδας στη λαϊκή μουσική είναι ανατολικής προέλευσης. Είμαστε κι εμείς μια από τις πονεμένες ανατολίτικες ράτσες.

ΚΛΥΝ: Ο Στέλιος αισθάνθηκε την ανάγκη να χρησιμοποιήσει αυτή τη μουσική γιατί ήταν από την αρχή δικιά του. Με ρωτούν, πώς είναι δυνατόν εγώ που γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη, που ανδρώθηκα στην Αμερική, να έχω τέτοια επικοινωνία με το λαό; Αυτοί που ρωτούν ξέχασαν τι τρομερή σχέση υπάρχει, τι προλεταριακή συγγένεια υπάρχει μεταξύ του καταπιεζόμενου Αμερικάνου και του καταπιεζόμενου Έλληνα.

ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ: Η Αμερική βέβαια δεν είναι μόνο αυτή που ξέρουμε. Υπάρχει κι ο πόνος. Ο καταπιεσμένος λαός, που είναι οι μαύροι, είναι οι πονεμένοι.

ΚΛΥΝ: Αν εκείνη την εποχή ο Στέλιος άκουγε ένα αμερικάνικο μπλουζ ή ένα σπανιόλικο φλαμένγκο, ίσως να είχε εκφραστεί μ’ αυτό τον τρόπο.

ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ: Όχι, Χάρρυ, όλα τα άκουγα.

ΚΛΥΝ: Εκείνη τη στιγμή, εκείνο το πράγμα σε εξέφρασε. Εκείνο σου έλειπε.

ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ: Ο πόνος, δεν δίνεται αλλιώς. Δεν δίνεται σωστά με δυτικής προέλευσης ακούσματα. Η ανατολίτικη μουσική έχει μέσα της το κλάμα. Πέραν τούτου, πως μπορείς να πεις πονεμένο τραγούδι με δυτικής χροιάς μελωδίες. Δεν γινότανε. Και μοιραία ακολούθησα αυτό τον δρόμο. Υπήρξα ο κανταδόρος της Νέας Ιωνίας. Παλιά τραγουδούσα άλλα Νησιώτικα, ευρωπαΐζοντα, έντεχνες μουσικές της εποχής εκείνης. Ήταν πάντα λαϊκή μουσική, αλλά δεν ήταν αυτή που ακολούθησα.

«Να λυτρωθούμε από τη φθορά»

ΚΛΥΝ: Ένα πράγμα που πρέπει να θίξουμε ακόμα είναι το εξής – υπάρχουν ορισμένα είδη λαϊκού τραγουδιού, που ορισμένοι τα ονόμασαν «λούμπεν». Συμβαίνει όμως το εξής παράξενο – αυτά τα «χυδαιοτράγουδα» έχουνε κάποια απήχηση όχι μόνο στο λαό, αλλά ακόμα και σ’ αυτούς που τα έχουν χαρακτηρίσει έτσι. Τους έχω δει σε στιγμές κεφιού να συμμετέχουν και να διασκεδάζουν και να τραγουδούν αυτά τα τραγούδια. Είναι ένα φαινόμενο που πρέπει να μελετηθεί. Μέσα σ’ αυτό το τραγούδι, το «λούμπεν» όπως το ονομάζουν, εγώ ανακαλύπτω πολλά λαϊκά στοιχεία, που είναι ατόφια και σαν στίχοι και μουσική.. το άκουσμά του σε αγγίζει.

Σε πολλά απ’ αυτά τα τραγούδια χρησιμοποιούνται στην ενορχήστρωση δυτικά στοιχεία. Αυτό δείχνει χαρακτηριστική περίπτωση διάβρωσης ή υποκουλτούρα που περνάει υπόγεια;

ΚΛΥΝ: Δεν αναφέρομαι σ’ αυτές τις περιπτώσεις. Υπάρχουν συνθέτες που χρησιμοποιούν πολλά τέτοια στοιχεία, αλλά δεν έχουν γράψει λαϊκό τραγούδι. Πήραν τα στοιχεία αυτά, χρησιμοποίησαν συνθεσάιζερ, ηλεκτρική κιθάρα και κατασκεύασαν ευρωπαΐζοντα μίγματα. Μιλάω για τα απλά τραγούδια, που δεν είναι έντεχνα. Μέσα σ’ αυτά, κάποια στιγμή ένα κομμάτι είναι ένας αμανές, είναι ένα ταξίμι που θα κάνει το βιολί. Υπάρχουν δηλαδή κομμάτια ατόφια που δεν τα βρίσκεις σε κανένα έντεχνο λαϊκό τραγούδι. Αν θέλουμε να πιστεύουμε ότι το λαϊκό τραγούδι θα συνεχίσει το δρόμο του, πρέπει να συλλέξουμε τα στοιχεία που τόσο κακοποιούνται, να τα λυτρώσουμε απ’ τη φθορά. Εκεί προσανατολίζεται η δική μας προσπάθεια. Να μπει σαν ένα εμβόλιο αντίστασης η παρουσίαση του Στέλιου Καζαντζίδη, για να μας διασώσει απ’ αυτό τον μαρασμό, απ’ αυτή την κακοποίηση. Γιατί όταν θα βγει ο Στέλιος, τότε θα υπάρχει και κάποια υπευθυνότητα απ’ τους δημιουργούς. Θα αναγκαστούν να γράψουν σωστά λαϊκά τραγούδια.

Τώρα ήρθε ο καιρός να κάνουμε τις επιλογές μας. Άλλα πράγματα ν’ αφήσουμε κι άλλα πράγματα να πιάσουμε, να τα ξαναθερμάνουμε.

ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ: Κάνω ακόμα μια προσπάθεια να βρεθούν κατάλληλες φωνές, γιατί δε φτάνει μόνο η δική μου παρουσία. Αν μπορέσω, θα ζητήσω φωνές απ’ όλη την Ελλάδα και πιστεύω να υπάρχουν λαϊκές φωνές. Υπάρχουν νέα παιδιά, που μεθοδευμένα οι περιστασιακοί συνθέτες τα έχουν πάει εκεί που τους συμφέρει, γιατί δεν μπορούν να γράψουν λαϊκό τραγούδι. Εγώ βλέπω τα λαϊκά στοιχεία που έχουν οι φωνές αυτές. Σωστή φωνή έχει η Πίτσα Παπαδοπούλου., αλλά πολύ θα ήθελα να την έχω δίπλα μου, να της διδάξω το λαϊκό τραγούδι – που το ξέρει βέβαια – να της πω το ρεπερτόριο που πρέπει να πει, για να την αγκαλιάσει ο κόσμος της. Γιατί είναι σε λάθος δρόμο. Και η Χαρούλα Αλεξίου είναι πολύ όμορη φωνή. Της τόχα πεις στην αρχή που την γνώρισα, όταν έλεγε κάτι τραγούδια σε στυλ μπαλλάντας. Ήταν τελείως άσχετα από το είδος του τραγουδιού που πρέπει να ασχοληθεί και της το είπα. Μου απάντησε «Εγώ να κάνω λαϊκό τραγούδι;». Στη συνέχεια διαπίστωσα ότι είχε διδαχτεί λαϊκό και δημοτικό τραγούδι στα πανηγύρια που γινόντουσαν στην περιοχή που έζησε. Έχει μέσα της βιώματα λαϊκά. Δυστυχώς οι εταιρείες, οι διάφοροι συνθέτες πατρονάρουν τις φωνές και τις πάνε όπου αυτοί θέλουν. Και οι περισσότερες φωνές είναι λάθος προσανατολισμένες. Ακόμα και ο Δημήτρης Μητροπάνος. Οι φωνές που έχουν πόνο, για μένα είναι λαϊκές. Και αυτά τα τρία ονόματα που είπα, έχουν μεγάλο πόνο.

«Η λαϊκότητα του ρεμπέτικου»

Το ρεμπέτικο δεν συμπεριλαμβάνεται στο λαϊκό τραγούδι;

ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ: Όχι. Ρεμπέτικο τραγούδι είναι το «τρέξε μάγκα να μου πεις ή να σου πω ποια είμαι». Αυτές οι λέξεις είναι από κοπέλες που δουλεύουν σε μπαρ ή που πουλάν τον έρωτα.

Υπάρχει όμως η μεγάλη παρουσία του αυθεντικού λαϊκού ρεμπέτικου. Ο Βαμβακάρης, ο Τσιτσάνης...

ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗΣ: Σύμφωνοι υπάρχουν. Όπως το «Κάποια μάνα αναστενάζει» ή το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι»/. Η μουσική όμως δεν ανταποκρίνεται στον στίχο. Δεν είναι σωστά παντρεμένα τα δυο στοιχεία. Το «Κάποια μάνα αναστενάζει» μπορούσε να δοθεί με πιο λαϊκή μουσική.

«Θέλω να πάψει να τραγουδάει»!

Πώς βλέπεις Χάρρυ το φαινόμενο Στέλιος Καζαντζίδης;

ΚΛΥΝ: Κατ’ αρχή δεν το λέω φαινόμενο. Είναι για μένα μια διαρκής πραγματικότητα και δείχνει ότι θα υπάρχει, όσο υπάρχουν οι ανάλογες πολιτικοκοινωνικές συνθήκες που μας χαρακτηρίζουν σαν ΕΟΚ. Εύχομαι να πάψουν ν’ ακούγονται φωνές σαν του Καζαντζίδη. Είμαι ο μόνος ίσως φίλος του που θέλω να πάψει να τραγουδάει. Γιατί όταν θα πάψει να τραγουδάει ο Καζαντζίδης, θα πάψει να υπάρχει πόνος, θα πάψει να υπάρχει υποτέλεια. Θα υπάρχει κάποια ποιότητα ζωής. Όπως κι εγώ, όταν θα πάψω να σατιρίζω τα «κακώς κείμενα», δεν θα υπάρχουν πια «κακώς κείμενα». Δηλαδή εμείς είμαστε τα κακά σπυριά της ελληνικής κοινωνίας.

Είπαμε θα συνεργαστείτε το καλοκαίρι σε γήπεδα. Πριν από το καλοκάιρι, θα εμφανιστείτε μαζί;

ΚΛΥΝ: Αυτό που προέχει είναι να κάνει ο Στέλιος τα καινούργια του τραγούδια. Ήδη έχει προσανατολιστεί κι εγώ από δίπλα σαν φίλος βοηθάω όσο μπορώ, να μαζέψει υλικό. Όπως είπε προηγούμενα, θα στηριχτεί σε παλιούς δημιουργούς του λαϊκού τραγουδιού, χωρίς να αποκλείσει και τη συνεργασία των νέων ανθρώπων. Προσωπικά πιστεύω ότι σύγχρονα λαϊκά βιώματα υπάρχουν μέσα σε πολλούς νέους συνθέτες που κατά καιρούς έχουν δώσει αριστουργηματικά δείγματα δειλά – δειλά. Αυτοί οι άνθρωποι, μπαίνοντας στο εσωτερικό κύκλωμα και γράφοντας κατά παραγγελία για τον άλφα, τον βήτα και τον γάμα τραγουδιστή, δεν είχαν την ευκαιρία να ασχοληθούν σοβαρά με το λαϊκό τραγούδι. Τώρα που θα γνωρίζουν ότι μπορούν τα τραγούδια τους να ερμηνευτούν από τον Στέλιο Καζαντζίδη ή από τους τραγουδιστές που θα αναδειχτούν δίπλα του, νομίζω ότι θα υπάρξουν και νέοι συνθέτες. Ευχόμαστε να είναι τα τραγούδια αυτά αρκετά και καλά.

Ο δίσκος θα γίνει κατά τον Φλεβάρη. Μέχρι τότε δεν θα εμφανιστούμε μαζί. Στο διάστημα αυτό θα κάνουμε προετοιμασία για τις παραστάσεις στα γήπεδα, θα μαζέψουμε τους μουσικούς μας, θα βρούμε τους συνεργάτες μας και όλο το καλοκαίρι θα κάνουμε τις λαϊκές συναυλίες σ’ όλη την Ελλάδα, με λαϊκό εισιτήριο. Πέρα από δυο μαζικές εμφανίσεις που θα κάνουμε στην Αθήνα και στον Πειραιά, θα ήθελα να εμφανιστούμε στην Αθήνα για ένα δεκαπενθήμερο, σ’ ένα μεγάλο ανοιχτό χώρο. Πιστεύω ότι όλοι έχουν δει τη σωστή διάσταση που μπορεί να πάρει αυτή η προσπάθεια που κάνουμε και γι’ αυτό πιστεύω ότι θα πολεμηθεί. Είμαι όμως βέβαιος πως οι δυσκολίες θα ξεπεραστούν και το όνειρό μας θα πάρει σάρκα και οστά. Εκεί χρειαζόμαστε τη βοήθεια του κόσμου.

Σύντομα θα κάνω στην τηλεόραση ένα σώου μιάμισης ώρας που θα βγει τις γιορτές. Πέρα απ’ αυτό σκέπτομαι σοβαρά να κάνω τέσσερες – πέντε παραγωγές το χρόνο για την τηλεόραση. Ορισμένοι θα ήθελαν να παρουσιαστεί ο Καζαντζίδης σαν μουσειακό στοιχείο. Όμως στις παραστάσεις θα υπάρχει περισσότερος Καζαντζίδης του σήμερα, παρά του χθες.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΝΙΚΑΣ